Wiele osób zaczyna się niepokoić, gdy wyczuje u siebie powiększony węzeł chłonny. Czy taka reakcja organizmu oznacza coś groźnego? W większości przypadków powiększone węzły chłonne są jedynie sygnałem, że nasz układ odpornościowy pracuje pełną parą, zwalczając infekcję lub inny stan zapalny. Niemniej jednak warto wiedzieć, czym są węzły chłonne, dlaczego mogą się powiększać, kiedy ich powiększenie powinno nas zaniepokoić oraz jak przebiega diagnostyka takich przypadków. Poniżej w przystępny sposób wyjaśniamy te kwestie i podpowiadamy, kiedy warto udać się do lekarza.
Czym są węzły chłonne i jaką pełnią funkcję?
Węzły chłonne to niewielkie, owalne struktury (o kształcie przypominającym fasolkę), rozmieszczone wzdłuż przebiegu naczyń limfatycznych w całym ciele. Przeciętny dorosły człowiek ma około 600–700 węzłów chłonnych, zgrupowanych m.in. w okolicach szyi, żuchwy, pach, klatki piersiowej, brzucha i pachwin. W warunkach prawidłowych mają one zaledwie kilka milimetrów do około 1 centymetra średnicy i zwykle nie są wyczuwalne pod palcami. Węzły chłonne stanowią kluczową część układu odpornościowego – filtrują przepływającą przez nie limfę (chłonkę) i wychwytują z niej obce cząstki, takie jak chorobotwórcze drobnoustroje (wirusy, bakterie) czy nieprawidłowe komórki. Wewnątrz węzłów znajdują się liczne limfocyty (komórki odpornościowe), które po rozpoznaniu zagrożenia zaczynają intensywnie się namnażać i wydzielać przeciwciała, aby zwalczyć „intruza”. To dlatego podczas infekcji węzły mogą się powiększać – stają się wtedy małymi „fabrykami” komórek odpornościowych walczących z zakażeniem. Powiększony węzeł chłonny najczęściej oznacza więc, że organizm broni się przed infekcją lub stanem zapalnym, a węzeł jest szczególnie aktywny w danym momencie.
Najczęstsze przyczyny powiększenia węzłów chłonnych
Powiększenie węzłów chłonnych (tzw. limfadenopatia) może mieć różne przyczyny, od zupełnie banalnych po poważniejsze. Najczęściej jest to reakcja odczynowa na infekcję w pobliżu – węzły filtrujące chłonkę z danego obszaru ciała reagują na atak patogenów, aktywując układ odpornościowy. Poniżej wymieniamy główne grupy przyczyn powiększonych węzłów chłonnych:
- Infekcje (zakażenia): To zdecydowanie najczęstsza przyczyna. Węzły chłonne mogą powiększać się w przebiegu zarówno infekcji wirusowych (np. przeziębienie, grypa, mononukleoza zakaźna – tzw. choroba pocałunków, odra, różyczka), jak i bakteryjnych (np. angina paciorkowcowa, zapalenie migdałków, ropień zęba lub skóry, gruźlica). Zwykle powiększa się wtedy węzeł zlokalizowany najbliżej miejsca infekcji – na przykład w przypadku anginy czy infekcji gardła często powiększeniu ulegają węzły podżuchwowe i szyjne, przy zakażeniu skóry głowy mogą powiększyć się węzły karkowe, a przy stanie zapalnym w obrębie nogi (np. ropień, zakażona rana) – węzły pachwinowe. Węzły mogą też reagować powiększeniem na infekcje grzybicze czy pasożytnicze, choć zdarza się to rzadziej. Często powiększone i bolesne węzły towarzyszą typowym chorobom wieku dziecięcego i przeziębieniom – u dzieci układ odpornościowy „uczy się” reagować na nowe drobnoustroje, stąd węzły mogą być częściej wyczuwalne podczas nawet niegroźnych infekcji.
- Stany zapalne niezakaźne: Każdy stan zapalny w tkankach może pobudzić okoliczne węzły do reakcji obronnej, nawet jeśli nie jest wywołany bezpośrednio infekcją. Przykładem może być przewlekły stan zapalny skóry (np. przy trądziku czy alergicznym zapaleniu skóry) albo reakcja na ciało obce. Zdarza się, że uraz, skaleczenie lub zabieg chirurgiczny w okolicy węzłów powoduje ich przejściowe powiększenie – jest to efekt mobilizacji układu odpornościowego do gojenia uszkodzonych tkanek. U niektórych osób powiększenie węzłów bywa też reakcją poszczepienną (np. u dzieci po szczepionce MMR przeciw odrze, śwince i różyczce może dojść do czasowego powiększenia węzłów karkowych lub potylicznych). Takie odczyny zapalne zwykle są krótkotrwałe i ustępują samoistnie po wygaśnięciu stanu zapalnego.
- Choroby autoimmunologiczne: W przebiegu niektórych chorób z autoagresji, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy toczeń rumieniowaty układowy, układ odpornościowy jest przewlekle pobudzony i może dochodzić do uogólnionego (wielu naraz) lub miejscowego powiększenia węzłów chłonnych. Węzły filtrują wtedy ciągle krążące kompleksy immunologiczne i komórki zapalne, przez co mogą być nieco powiększone. Zazwyczaj w tych przypadkach powiększenie węzłów nie jest bardzo duże – są one miękkie i ruchome (więcej o cechach węzłów piszemy poniżej) – jednak przewlekła aktywacja odpornościowa może utrzymywać je w stanie lekko powiększonym.
- Nowotwory: Choć zdarza się to rzadko w porównaniu z infekcjami, niestety choroby nowotworowe również mogą objawiać się powiększonymi węzłami. Dzieje się tak na dwa sposoby. Po pierwsze, nowotwory układu krwiotwórczego (czyli np. chłoniaki – rak układu limfatycznego – oraz niektóre białaczki) rozwijają się często właśnie w tkance limfatycznej węzłów. Taki nowotworowy węzeł często jest powiększony, twardy i najczęściej nie boli. Po drugie, przerzuty nowotworowe – komórki raka z innego narządu mogą przedostawać się z krwią lub chłonką do najbliższych węzłów chłonnych i tam się osiedlać. Przykładowo w raku piersi często pierwszym sygnałem bywa powiększony węzeł chłonny pachowy (pod pachą), a w raku płuca czy żołądka – powiększone węzły nadobojczykowe. Węzły zajęte przez proces nowotworowy są zwykle twarde, nieruchome i niebolesne. Na szczęście większość powiększonych węzłów nie oznacza nowotworu, a jedynie stan zapalny – jednak całkowicie ignorować tego objawu nie można.
Kiedy powiększenie węzłów może być niepokojące?
U większości pacjentów powiększone węzły chłonne (zwłaszcza jeśli pojawiają się w trakcie przeziębienia czy tuż po nim) mają charakter łagodny i ustępują po kilku-kilkunastu dniach. Mimo to warto uważnie obserwować powiększone węzły i skonsultować się z lekarzem, jeśli zauważymy niepokojące cechy. Poniżej przedstawiamy, na co zwrócić uwagę przy ocenie powiększonego węzła chłonnego – te wskazówki pomogą ocenić, czy sytuacja wymaga szybkiej konsultacji lekarskiej:
- Długi czas utrzymywania się zmian: Węzły odczynowo powiększone przy infekcji zazwyczaj szybko wracają do normy – często zaczynają się zmniejszać już po ustąpieniu gorączki lub innych objawów, a najdalej w ciągu 2–3 tygodni po wyzdrowieniu powinny być z powrotem małe. Jeśli powiększenie węzła utrzymuje się dłużej niż około 3–4 tygodnie, albo pojawiło się bez wyraźnego związku z infekcją, konieczna jest kontrola u lekarza. Każdy węzeł, który pozostaje powiększony przez wiele tygodni, powinien być zbadany – zwłaszcza jeżeli jego wielkość nie zmniejsza się, a wręcz rośnie.
- Rozmiar i twardość węzła: Za powiększony uznajemy zwykle węzeł, który ma ponad 1 cm średnicy (choć zależy to od lokalizacji – np. węzły pachwinowe u dorosłych mogą normalnie mieć ~1,5 cm). Im większy węzeł, tym większa czujność jest wskazana, zwłaszcza jeśli jest on wyraźnie twardy w dotyku. Miękkie, „galaretowate” węzły przeważnie świadczą o odczynie zapalnym (infekcyjnym) i zachowują swoją elastyczność. Natomiast bardzo twarde, zbite masy w okolicy węzłów mogą sugerować poważniejszy proces (np. chorobę nowotworową). Również nieruchomość węzła (gdy jest przyrośnięty do podłoża i nie daje się łatwo przesunąć palcami) to cecha alarmująca – węzły odczynowe najczęściej pozostają przesuwalne pod skórą. Lekarze zwracają uwagę, że pojedynczy, twardy węzeł (zwłaszcza w nietypowej lokalizacji, takiej jak nadobojczykowa) budzi większy niepokój niż kilka miękkich, ruchomych powiększonych węzłów w typowym miejscu (np. pod żuchwą przy anginie).
- Bolesność lub jej brak: Wiele osób sądzi, że ból jest złym objawem – tymczasem w przypadku węzłów chłonnych często jest odwrotnie. Bolesność powiększonego węzła (tkliwość przy dotyku) zazwyczaj świadczy o ostrym stanie zapalnym, który szybko mija. Gwałtownie powiększony i bolący węzeł przy anginie czy infekcji zęba to znak, że układ odporności walczy z zakażeniem – po wyleczeniu infekcji węzeł powinien się zmniejszyć, a ból ustąpić. Jak ujął to obrazowo dr Bill Stebbins: „węzeł, który boli, zwykle daje nam czas” – czyli zwykle sygnalizuje łagodniejszą, odwracalną przyczynę. Z kolei powiększone węzły niebolesne, twarde jak kamień częściej zdarzają się w chorobach nowotworowych (np. chłoniakach) lub przy przewlekłych stanach zapalnych jak gruźlica. Dlatego brak bolesności węzła, połączony z jego długotrwałym powiększeniem, powinien skłonić do wizyty u lekarza.
- Objawy towarzyszące lub uogólnione powiększenie: Bardziej niepokojące od izolowanego powiększenia jednego węzła jest sytuacja, gdy powiększonych jest wiele węzłów jednocześnie (tzw. limfadenopatia uogólniona). Uogólnione powiększenie węzłów może świadczyć o chorobie ogólnoustrojowej – na przykład o infekcji wirusowej (mononukleoza, HIV), chorobie autoimmunologicznej lub nowotworze układowym. Także dodatkowe objawy powinny nas skłonić do czujności. Należą do nich m.in.: utrzymująca się gorączka, nocne poty, niewyjaśniona utrata masy ciała, ogólne osłabienie, przewlekłe zmęczenie czy wyraźna bólliwość węzłów bez poprawy. Jeżeli powiększeniu węzłów towarzyszą tego rodzaju symptomy, nie należy zwlekać z konsultacją lekarską.
Lekarz w pierwszej kolejności przeprowadzi dokładny wywiad (zapyta m.in. od kiedy węzeł jest powiększony, czy boli, czy wystąpiły ostatnio infekcje lub inne objawy) oraz zbada pacjenta fizykalnie, zwracając szczególną uwagę na powiększone węzły. Badanie palpacyjne (dotykiem) pozwala ocenić liczbę powiększonych węzłów, ich lokalizację, wielkość, konsystencję (twardość), bolesność, ciepłotę oraz ruchomość względem podłoża. Te cechy często sugerują charakter powiększenia – np. miękki i bolesny, przesuwalny węzeł wskazuje na zmianę odczynową (zapalenie), podczas gdy twardy, nieruchomy może sugerować zmianę naciekającą (nowotworową).
Następnym krokiem są zwykle badania laboratoryjne, przede wszystkim badanie krwi. Lekarz zleca morfologię krwi obwodowej (aby sprawdzić, czy we krwi są oznaki infekcji lub zaburzeń w obrazie krwinek mogących sugerować np. białaczkę), często oznacza się też wskaźniki stanu zapalnego (OB, CRP). W zależności od podejrzeń mogą zostać zlecone badania na obecność określonych infekcji – na przykład testy na mononukleozę (EBV), badania w kierunku HIV, toksoplazmozy, badania bakteriologiczne (np. posiew w kierunku gruźlicy) itp.
Bardzo ważnym badaniem w diagnostyce węzłów chłonnych jest USG (ultrasonografia) powiększonego węzła. Jest to podstawowe badanie obrazowe zalecane przy powiększeniu węzłów. USG pozwala lekarzowi ocenić dokładnie wielkość, kształt i strukturę węzła oraz jego unaczynienie (dopplerowsko). Doświadczony specjalista potrafi na podstawie obrazu USG wstępnie odróżnić, czy ma do czynienia z węzłem odczynowym (który na USG ma zwykle zachowaną charakterystyczną strukturę z tzw. wnęką tłuszczową i mniej podejrzany wygląd), czy też zmiana wygląda podejrzanie (brak typowej struktury, nieprawidłowe unaczynienie itp.). Badanie USG jest nieinwazyjne i bezbolesne, a dostarcza cennych informacji, które pozwalają zaplanować ewentualne dalsze kroki diagnostyczne. Często już na podstawie wywiadu, badania i USG lekarz jest w stanie stwierdzić, że powiększony węzeł ma charakter odczynowy i wystarczy go dalej obserwować. Jeśli jednak obraz jest niejednoznaczny lub są obecne czynniki ryzyka, kolejnym etapem bywa pogłębienie diagnostyki.
W przypadku utrzymującego się powiększenia węzłów lekarz może skierować pacjenta do specjalisty (np. hematologa, onkologa lub specjalisty chorób zakaźnych – zależnie od podejrzewanej przyczyny). Niekiedy konieczne jest wykonanie biopsji węzła chłonnego, aby ostatecznie rozstrzygnąć, co jest przyczyną powiększenia. Biopsja polega na pobraniu komórek lub fragmentu węzła do badania mikroskopowego. W praktyce wykonuje się najczęściej biopsję cienkoigłową (wprowadzenie cienkiej igły i pobranie aspiratu z węzła do badania cytologicznego) albo biopsję gruboigłową. Jeśli podejrzewa się chłoniaka (nowotwór układu limfatycznego), zwykle konieczne bywa chirurgiczne usunięcie węzła w całości i przekazanie go do badania histopatologicznego – pełna ocena całego węzła pozwala najdokładniej określić charakter zmian. Na podstawie wyniku takich badań można potwierdzić lub wykluczyć nowotwór oraz określić jego rodzaj, co z kolei decyduje o dalszym leczeniu. Jeśli przyczyną powiększenia węzłów jest infekcja lub inna choroba (np. autoimmunologiczna), wówczas lekarz zaleci odpowiednie leczenie przyczynowe (np. antybiotykoterapia, leki przeciwzapalne lub specjalistyczne leczenie danego schorzenia). Po wyleczeniu lub opanowaniu choroby pierwotnej węzły zazwyczaj wracają do normalnych rozmiarów.
Dlaczego warto udać się do lekarza z powiększonymi węzłami?
Podsumowując, nie każde powiększenie węzłów chłonnych oznacza coś groźnego. Najczęściej jest to naturalny objaw walki układu odpornościowego z infekcją i węzły samoczynnie wracają do normy. Mimo to nie należy lekceważyć powiększonych węzłów, zwłaszcza jeśli spełniają opisane wyżej niepokojące kryteria (utrzymują się długo, są twarde, niebolesne, towarzyszą im inne objawy lub trudno powiązać je z infekcją). Tylko lekarz poprzez badanie i ewentualne testy diagnostyczne jest w stanie ustalić przyczynę powiększenia węzłów oraz wykluczyć poważniejsze choroby. Dla własnego spokoju lepiej skonsultować się ze specjalistą – nawet jeśli okaże się, że to „fałszywy alarm”, zyskamy pewność, że nic istotnego nam nie umyka. Z kolei w razie rzeczywistego problemu medycznego, szybka diagnoza umożliwi wdrożenie skutecznego leczenia we wczesnym etapie choroby.
Na koniec warto podkreślić: jeśli zauważysz u siebie powiększone węzły chłonne, które Cię niepokoją – skonsultuj się z lekarzem. Nie warto żyć w niepewności. Zapraszamy do Centrum Medycznego HepaMed w Bełchatowie – nasi doświadczeni lekarze interniści oraz specjaliści pomogą ocenić charakter powiększonych węzłów chłonnych, zalecą odpowiednie badania (np. USG, badania krwi) i w razie potrzeby zaplanują właściwe leczenie lub dalszą diagnostykę. Wizyta kontrolna da Ci pewność co do stanu zdrowia i pomoże zadbać o Twój spokój ducha. W przypadku zdrowia zawsze lepiej dmuchać na zimne, dlatego zachęcamy do profilaktycznej konsultacji – dla bezpieczeństwa i szybkiego powrotu do zdrowia.
